بایزید پاشابایزیدپاشا (متوفی ۸۲۴)، وزیر اعظم سلطان محمّد اوّل و سلطان مراد دوّم در دوره تأسیس دولت عثمانی است و نام پدرش یاخشی است. فهرست مندرجات۲ - بایزید در زمان ایلدرم ۳ - بایزید در زمان محمد چلبی ۳.۱ - همکاری بایزید در قتل موسی چلبی ۳.۲ - معاهده با محمد بیگ قره‌مان ۳.۳ - حادثه شیخ بدرالدین ۴ - وصیت محمد چلبی به بایزید ۵ - بایزید در زمان شاهزاده مراد ۶ - قتل بایزید توسط شاهزاده مصطفی ۷ - ویژگی‌های بایزید پاشا ۸ - دلیل مقابله بایزید با شاهزاده مصطفی ۹ - عنوان جلال الدین در وقف‌نامه‌ها ۹.۱ - عنوان وزیر کبیر ۱۰ - فهرست منابع ۱۱ - پانویس ۱۲ - منابع ۱ - ملیت بایزید پاشاچون زادگاهش آماسیه بود، در منابع، آماسیه‌ای خوانده شده است، امّا این احتمال نیز وجود دارد که آلبانیایی تبار بوده باشد. ۲ - بایزید در زمان ایلدرمدر دربار پرورش یافت و در زمان ایلدرم بایزید به بعضی مشاغل نظامی منصوب شد. ۳ - بایزید در زمان محمد چلبیهنگام امارت (امیر سنجقی) محمّد چلبی [۱]
سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ ـ ۱۳۱۵، ج۲، ص ۶ـ۷.
در آماسیه، جزو اطرافیان او درآمد و در دوره فترت نیز وابستگی خود را به او حفظ کرد و به خدمات خود ادامه داد. پس از آن که محمّد چلبی در ۸۱۶ در کشور، وحدت و آرامش برقرار کرد، بایزید وزیراعظم و بیگلربیگی روم ایلی شد.
۳.۱ - همکاری بایزید در قتل موسی چلبیهمان سال (۸۱۶)، در قتل موسی چلبی همکاری کرد. ۳.۲ - معاهده با محمد بیگ قرهمانسال بعد، در جریان مناسبات عثمانی ـ قره‌مانی، محمّدبیگ قره‌مان را به امضای معاهده‌ای که شرایطش برای او سنگین بود، وادار کرد. ۳.۳ - حادثه شیخ بدرالدینبایزیدپاشا که در حادثه شیخ بدرالدّین نیز منشأ خدماتی بود، ابتدا در ۸۲۳، مریدان او را مغلوب، و بعدها به خود شیخ بدرالدّین و طرفدارانش حمله کرد. ۴ - وصیت محمد چلبی به بایزیدبایزید، بنا به وصیّت محمد چلبی، به مدّت چهل روز خبر مرگ او را پنهان داشت تا پسرش، شاهزاده مراد، به پایتخت برسد، و بدین نحو از فتنه‌ای که احتمال بروز آن می‌رفت جلوگیری کرد. زیرا به موجب قرارداد، مصطفی، برادر شاهزاده مراد که در امپراتوری روم شرقی گروگان بود، بعد از مرگ پادشاه می‌بایست آزاد شود. ۵ - بایزید در زمان شاهزاده مرادبایزیدپاشا، که تا نخستین روزهای سلطنت مراد دوّم (جلوس، جمادی الاولی ۸۲۴) مقام خود را حفظ کرده بود، برای سرکوب مصطفی اعزام شد که پس از اعلام مرگ محمّد چلبی آزاد شده وبا پادشاهِ قانونی به نبرد برخاسته بود. ۶ - قتل بایزید توسط شاهزاده مصطفیاو که از تنگه استانبول به ساحل روم ایلی وارد شده بود، با سپاهیان اندک خود در محلّ سازلی دره ادرنه با قوای شاهزاده مصطفی روبرو شد، اما چون بخش اعظم سپاهیانش به مصطفی پیوستند، ناچار تسلیم شد و روز بعد به تحریک ازمیراوغلی جُنیدبیگ به قتل رسید (آرامگاه او در سازلی دره است). ۷ - ویژگی‌های بایزید پاشابایزیدپاشا که تندخو، ولی مدبر و با صلاحیّت بود، از صدراعظم‌های بزرگ عثمانی است. بویژه در اقدامات محمّد چلبی برای سامان بخشیدن به کشور، منشأ خدمات بزرگی شد و اعتبار یافت. ۸ - دلیل مقابله بایزید با شاهزاده مصطفیاز آن‌جا که این اعتبار موجب حسادت وزیرانی چون چاندارلی ابراهیم و حاجی عیوض پاشا ـ که اصلاً ترک بودند ـ شده بود، او را در اواخر حیات ـ عمداً ـ به مقابله با مصطفی، به روم ایلی فرستادند. ۹ - عنوان جلال الدین در وقفنامههادر وقف‌نامه‌های مورّخ ۸۲۰، ۸۲۱ و ۸۲۳ مسجد ، عمارت (دار الاطعام) و مدرسه‌ای که بایزید پاشا در آماسیه بنا کرده، فقط نام جلال الدّین آمده است. ۹.۱ - عنوان وزیر کبیردر کتیبه تعمیر مسجد اورخان غازی بورسه (بروسه) نیز ـ که در ۸۱۶ در غارت قره‌مان اوغلی ویران شده است ـ عنوان وزیر کبیر دیده می‌شود. بعلاوه، بایزیدپاشا در بورسه هم مدرسه‌ای ساخته است. ۱۰ - فهرست منابع(۱) ادریس بدلیسی، هشت بهشت، کتابخانه نور عثمانیه، ش ۳۲۰۹، ص ۷۷ به بعد. (۲) محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ ـ ۱۳۱۵، ج ۲، ص ۶ـ۷. (۳) محمد بن حسن سعدالدین، تاج التواریخ، استانبول ۱۲۷۹ـ ۱۲۸۰، ج ۱، ص ۱۰۷، ۱۲۵. (۴) عاشق پاشازاده، تواریخ آل عثمان، استانبول ۱۳۲۲، ص ۸۳، ۹۷، ۱۹۰. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بایزید پاشا»، شماره۴۳۵. |